یاسوچای
قلعه تک، نام اولیه ده یاسه چاه امروزی است. شکل واقعی گویشیِ واژه قلعه تک، به زبان ترکی محلی، «قالاتک» بوده است.
قالا، ترکی شده همان قلعه فارسی است. تک هم همان یکی است. یعنی: تک قلعه، و یا قلعه ی تک. علت اینکه قلعه تک نامیده شده این بوده که توی این محدوده ی یاسه چاه امروزی، قلعه ای دیگر نبوده است متاسفانه امروز هیچ گونه آثاری از آن قالاتک برجای نمانده است.
قالاتک، قلعه ای بوده که روی کوهی بنا شده بود شکل این کوه همانند داخل U است یعنی رودخانه زاینده رود از سمت شمال این کوه به سمت شرق می رود در انتهای کوه دور می زند از سمت جنوب کوه بر می گردد. در انتهای این کوه مزرعه ای به شکل هلال ماه در کناره زاینده رود ایجاد شده است که نام همین قلعه بر آن هم اطلاق شده و امروز هم به همین نام نامیده می شود یعنی: «قالات».(مخفف قالاتک) کوه و مزرعه ی قالات، در شرق روستای امروز یاسه چاه قرار دارد.
کسی نمی داند نخستین کسانی که به محل یاسه چاه آمده اند و قلعه ای روی کوه مزرعه ی قالات ساخته اند، سازندگان این قلعه چه کسانی بوده اند؟ از کجا امده اند؟ و در چه زمانی قلعه ساخته شده است؟ چیزی که دانسته است این است؛ کسانی که نخستین بار به قالاتک آمده و قلعه را ساخته اند هیچ نسبت نژادی با نیاکان این مردمی که امروز در یاسه چاه هستند، نداشته اند وچه مشترکشان فقط در ترک زبان بودنشان است. افراد ساکن در قالاتک از این محل رفته اند، کجا رفته اند؟ دانسته نیست. بعدها مردمانی دیگر از ده آبپونه به این محل آمده و نام ترکی اش را هم با توجه به موقعیت رودخانه یاسوچای (محلی که رودخانه اش پهن و عریض است)گذاشته و مشغول کشاورزی شده اند.
محل قلعه قالاتک، این را به ما می گوید که این قلعه بیش از اینکه محل زندگی عادی باشد بیشتر یک دژ دفاعی محسوب می شده است. چون در جامعه ی استبداد زده ی ما، زور و قدرت معیار همه چیز است و این یک قاعده فرهنگی ما شده و در اذهان ما جا خوش کرده است به همین جهت هرکه در جامعه به قدرتی دست می یازد خدا را بنده نیست ناگزیر هر آدمی و یا هر گروهی و جمعی از آدمیان، قبل از بدست آوردن نان، باید به فکر این باشند که نان بدست آورده را همراه جان شان، زورمندی ازشان نستاند.
امیدوارم از این سخن من تعجب نکنید در جامعه ی ما از دیرهنگام رابطه قدرت و ثروت بر خلاف عقل و منطق بوده است. عقلانی این هست که آدمی نخست زحمت بکشد کالا و خدماتی تولید و ایجاد ثروت کند تا ثروت به او قدرت و شهرت ببخشد ولی در جامعه ی ما آن گونه که خوانده ایم و اکنون می بینیم عده ای تهی دست و بی هنر، با زور، خشونت، بی رحمی، نیرنگ و فریب قدرت را در جامعه به دست می گرفته اند و صاحب ثروت های باد آورده از دسترنج دیگران می شده اند.
سرنوشت ده یاسه چاه امروز با سرنوشت ده آبپونه به یکدیگر سخت گره خورده و درهم آمیخته است. ده آبپونه در دو فرسنگی ده یاسه چاه قرار دارد. ده آبپونه بر خلاف ده یاسه چاه در یک دشتی تقریبا هموار با خاک مناسب بنا شده و آب آن از چشمه و قنات بود در سال های ترسالی آب فراوان داشت و کشاورزی در ده آبپونه در مقایسه با ده یاسه چاه خیلی کم زحمت تر بود. در مقابل کار کشاورزی در ده یاسه چاه علارغم وجود رودخانه با آب فراوان بسی سخت، دشوار و پر زحمت بوده است چون محیط کوهستانی، سربالایی، سراشیبی تند و سنگلاخی بوده است. زمینهای زراعی ده قالاتک قدیم و یاسوچای بعدی و یاسه چاه کنونی مال مردم هوره بوده است و مردم ده آبپونه این زمین ها را از مردمان هوره خریداری می کنند و قالاتک عملا مزرعه ی مردم آبپونه می شود.
در کنار مردم آبپونه که برای کشت و برداشت محصول به قالاتک می آمده اند سه خانوار عشایر از مردم ایل قشقایی که همه ساله به این محل برای ییلاق می آمده اند تصمیم می گیرند در محل ییلاق خود یعنی قالاتک بمانند چون قالاتک یک دژ دفاعی بوده جای مناسبی برای توسعه نداشته و نیز زندگی و رفت و آمد در آن با زحمت بوده محل فعلی روستای یاسه چاه برای ماندن انتخاب می شود. این سه خانوار تشکیل شده بود از دو برادر به نام های حسن جان و حسین جان و دیگری با نام امین. گفته می شود امین سِمت کلانتر در ایل را هم داشته است عمده ی کار و درآمد این سه خانوار قشقایی متکی به دامداری بوده است نه کشاورزی. گفته می شود دو برادر حسین جان و حسن جان چند سالی زودتر به این محل امده اند ولی وقتی خانواده امین، کلانتر ایل، به محل می آید و ماندگار می شود این محل بیشتر شکل یک ده را به خود می گیرد. این سه خانوار بنیانگذاران روستای یاسه چاه کنونی هستند که بعدها در زمان رضاشاه پهلوی یعنی در سال ۱۳۰۷ به دنبال تصویب مجلس شورای ملی که قرار می شود هر فرد ایرانی شناسنامه داشته باشد و علاوه بر نام، نام خانوادگی هم داشته باشد نوادگان حسن جان، فامیل علامی برای خود بر می گزینند و بازماندگان حسین جان، فامیل پیرعلی انتخاب می کنند و بازماندگان امین، چون خود را منتسب به طایفه بهارلو ایل قشقایی می دانستند فامیل بهارلو را بر می گزینند.
مردم ده آبپونه هم که زمین های کشاورزی را خریداری کرده بودند به کشاورزی اشتغال داشتند و همیشه بین قالاتک و ده آبپونه در رفت و آمد بودند. بنابراین مردم ده آبپونه در دو محل زمین کشاورزی داشتند هرسال که خشک سالی می شد در تابستان وسایل زندگی خود را جمع می کردند و به ده قالاتک کوچ می کردند و از آب رودخانه زاینده رود سود می جستند و دوباره در پایان فصل پاییز به ده آبپونه بر می گشتند در سال های تر سالی در آبپونه می ماندند و برای کشت و برداشت محصول به قالاتک می آمدند و می رفتند.
از آنجایی که برابر عرف، مالکیت بر زمین، تعیین کننده هویت هر محل بود و چون آپونه ای ها مالک زمین بودند این محل مال مردمان آبپونه محسوب می شد و این دو محل یعنی آبپونه و قالاتک، در واقع یک ده و یک واحد جمعیتی به حساب می آمد که مرکز اصلی آن ده آبپونه بوده است به همین خاطر یک کدخدا هم داشته، آدم هایش در هر دو محل زمین داشتند، خانه داشتند و مرتب به این دو محل در رفت و آمد بودند، این مرکزیت ده آبپونه برای دو محل تا حدود یکصد سال قبل یعنی بعد از انقلاب مشروطه و به قدرت رسیدن خان های منطقه هم تداوم داشته است در این زمان مردی قدرتمند و مشهور و معروف به نام ابوطالب، کدخدای آبپونه و به تبع کدخدای قالاتک بوده است. املاک قالاتک قدیم و یاسوچای بعدی در زمان کدخدا ابوطالب به تصاحب خان های منطقه درآمده است. مالک بودن مردم آبپونه بر املاک و زمین های زراعی قالاتک قبلی و یاسوچای بعدی موجب گردید که در تقسیمات کشوری، یاسوچای جزء شهرستان فریدن اصفهان محسوب گردد چون آبپونه چنین وضعیتی داشت. این درحالی بود که بقیه روستاهای پیرامون یاسوچای جزء چهارمحال و بختیاری به مرکزیت شهرکرد که آن روز یکی از فرمانداری های استان دهم اصفهان بود به حساب می آمد.
در گذشته های دور این جدایی روستای یاسه چاه از بقیه روستاهای منطقه چندان چشم گیر نبود چون دوتا فرمانداری شهرکرد و داران در استان اصفهان قرار داشتند به علاوه مردم کار چندانی با ادارات نداشتند وقتی چهارمحال و بختیاری نخست فرمانداری کل و سپس استان شد و از اصفهان جدا گردید و از طرفی رفت و آمدها و وابستگی مردم به ادارات هم زیاد تر شد، جدا افتادگی و دوری ده یاسوچای از مراکز اداری نمود بیشتر پیدا کرد.
جزء فریدن بودن ده یاسوچای موجب نعمت و برکتی برای روستاهای این منطقه شده است وقتی انقلاب ۱۳۵۷ روی داد و به دنبال آن نهاد جهاد سازندگی شکل گرفت زیرساخت جاده فعلی آبپونه به روستای صادق آباد احداث گردید تا رفت و آمد مردم روستای دور افتاده یاسه چاه را به مراکز اداری اصفهان آسان نماید. سال ها بعد اداره راه استان چهارمحال و بختیاری این جاده را آسفالت نمود و امروز مهمترین و نزدیک ترین راه ارتباطی روستاهای این منطقه به نجف آباد، اصفهان و دیگر نقاط کشور است به نظر من اگر یاسوچای جزء فریدن نبود این جاده زده نمی شد و امروز ما ناگزیر باید از طریق سامان به اصفهان می رفتیم. در سال های اخیر بنا به درخواست مردم یاسوچای به منظور همآهنگی با روستاهای اطراف و نیز سهولت در رفت و آمد برای انجام کارهای اداری، این روستا به استان چهارمحال و بختیاری ملحق گردید.
زندگی در محل قالاتک به خاطر کوهستانی بودن سخت و دشوار بود آب فراوان در رودخانه بود ولی آوردن آب بر سر زمین کشاورزی بسیار پر زحمت و طاقت فرسا بود زمین ها هم ناهموار، سنگلاخی و وسعت آن هم کم بود علاوه بر آن طغیان رودخانه بود که همه ساله هنگام فصل بهار روی می داد و جوی های آب کشاورزی منشعب از رودخانه را خراب می کرد. برای دسترسی به صحراها، هم همه روزه باید از یک سربالایی شدید و طولانی که به زبان ترکی به آن «یوقّوش» (= نامی ترکی یعنی سربالایی شدید) گفته می شد رفت و آمد می کردند این بود که مردم ده آببپونه بیشتر راغب بودند در آبپونه زندگی کنند تا در ده قالاتک ولی خشک سالی ها آنها را ناگزیر به قالاتک می کشاند تا از آب فراوان رودخانه سود جویند.
مردم ده آبپونه برای کار کشاورزی ناگزیر بودند از رودخانه عبور کنند برای گذر از رودخانه رسم و عرف این بود که محل های مناسب عبور شناسایی گردد که کف رودخانه یک نواخت باشد و پهنای آن زیاد، تا آب در سطح وسیع پخش شده و ارتفاع آب کم گردد چنین محلی برای گذر مناسب بود و به آن گدار میگفتند. محل رودخانه در ابتدای مزرعه ی کریزچای صادق آباد و روبروی محل جدید ده قالاتک چنین موقعیتی داشت که به زبان ترکی میگفتند «یاسوچای» یعنی؛ محلی که رودخانه پهن است. (یاسو یعنی پَهن و چای یعنی رودخانه) و گذر از آن راحت و آسان است. کمکم به دلیل رفت وآمد زیاد مردم و تکرار کلمه یاسوچای و اهمیت این محل برای گذر راحت و آسان از رودخانه، نام قالاتک کمرنگ و کلمه یاسوچای بیشتر شناخته شدهتر گردید و با گذشتِ زمانِ بیشتر، و تکرار کلمه یاسوچای که از زبان مردم ده آبپونه تراوش کرده و جاری و ساری شده و رواج یافته بود روی محل ماند و قالاتک از یادها رفت و یاسوچای کاملا جایگزین گردید گذر زمان بازهم این نام منطبق با واقعیت طبیعی را تغییر داد کم کم با بوجود آمدن رادیو و نیز باز شدن پای سپاهیان دانش به روستاها و ایجاد مدرسه به سبک جدید و روی کار آمدن نسل جدید مدرسه دیده و آشنا به زبان فارسی و چیرگی زبان فارسی بر گویش ترکی مردم، نام یاسوچای به یاسه چاه تغییر تلفظ داده شد و امروزه همه شاهد هستیم که یاسوچای، به غلط یاسه چاه تلفظ و نوشته می شود که مفهوم و تداعی معانی با معنایی ندارد.
ماندن سه خانوار عشایر قشقایی در محل قالاتک موجب شد که این خانوارهای عشایر به کشاورزی هم راغب گردند و مقداری از املاک را از مردم آبپونه خریداری کنند و در کنار دامداری به کشاورزی هم بپردازند.
با وقوع انقلاب مشروطه، خان های منطقه به قدرت رسیدند. خان ها با سوء استفاده از قدرت، املاک مردم روستاهای حاشیه زاینده رود را با بکار گیری کتک، تهدید، تطمیع و شکنجه، با نامِ خرید، تصاحب شدند و عملا تعلقات مردم ده آبپونه از روستای یاسوچای قطع شد چون تاکنون زمین های کشاورزی مال خودِ مردم آبپونه بود و محصول به دست آمده تماما تعلق به آنها داشت حالا با تصاحب املاک توسط خان های منطقه، مردم رعیت شدند وسهم آنها از محصول اندک بود برای مردم آبپونه ارزش اقتصادی نداشت که این همه راه بیایند برای ارباب کار کنند این بود که املاک تماما توسط کسانی کشت میشد که در محل یاسوچای ساکن بودند به همین دلیل پای مردم آبپونه از روستای تازه احداث شده یاسوچای قطع گردید و هنگام اجرای قانون اصلاحات ارضی در زمان محمدرضا شاه پهلوی این املاک نصیب مردم روستای یاسهچاه گردید.
محمدعلی شاهسون مارکده