اخیرا خبری از روستای گرم دره شنیدم آن خبر این است که؛ سرپرست دهیاری روستای گرم دره در مصاحبه ای با خبرنگار مهر گفته: قلعه گرم دره 400 سال قدمت دارد و مربوط به دوره قاجاریه است و 5 برج دارد.
به نظر می رسد سرپرست دهیاری روستای گرم دره آدمی کم دانش و کم اطلاعی باشد چون اگر هیچ کتابی دیگر به جز تاریخ مختصر کتاب های درسی ابتدایی را هم نخوانده باشد باید می دانست که قاجارها 200 سال قبل آمدند آنگاه بیشتر در سخن گفتن دقت می کرد.
سر سلسله حکومت گران قاجاریه، آغامحمدخان قاجار است که پس از جنگ های متعدد با بازماندگان کریم خان زند سرانجام در سال 1210 هجری قمری تهران را به عنوان پایتخت انتخاب و تاج گذاری کرد یعنی از آغاز دوره حکومت سلسله قاجاریه تا امروز 224 سال قمری و کمتر از 220 سال شمسی می گذرد. یعنی اگر بپذیریم قلعه گرم دره در آغاز دوره قاجاریه هم ساخته شده باشد 220 سال قدمت دارد. به علاوه سرپرست دهیاری روستای گرم دره از امور روستا خیلی بی خبر است قلعه تاریخی گرم دره دارای سند مکتوب تاریخ دار است در این سند مردم ان روز گرم دره با هم قرارداد نوشته و درباره چگونگی همکاری در ساخت قلعه با هم توافق کرده اند.
نکات برجسته سند عبارت است از: 1 ـ مردم گرم دره حاضر شدند با هم و به صورت عموم و به قول ان روزی ها ششدانگی قلعه بسازند. 2 ـ توافق کردند دیوار قلعه را قسمت کنند تا هر گروهی قسمت خود را بسازد. 3 ـ نخست کل دیوار کشی قلعه را به دوتا سه دانگ تقسیم نمودند سه دانگ سرآب و سه دانگ بناب و یا سمت قبرستان. 4 ـ سپس پِشگ انداختند سه دانگ سراب به سه نفر سردانگ: سید مطلب، سیدعبدالوهاب و سید عبدالصمد افتاد و سه دانگ بناب یا سمت قبرستان به سه نفر سردانگ: سید جمال، کربلایی قاسم و سید طاهر افتاد. 5 ـ سپس توافق شد گِلِ چینه فقط با دست استاد روی دیوار گذاشته شود بنابر این هرکسی نمیتواند گل روی چینه بگذارد. 6 ـ توافق شد عرض و طول چینه یکسان و یک شکل باشد تفاوت نداشته باشد و استاد پسند باشد. 7 ـ توی قلعه هیچکس حق کندن کنده ندارد هرکس از این توافق سرپیچی کند و کنده بکند مورد بازخواست دولت خواهد شد. 8 ـ آب باران قلعه را سه دانگ پایینی یعنی سه دانگ سمت قبرستان از قسمت خود عبور دهند. 9 ـ بعدها تا 90 سال آینده از قسمت هرکس که رخنه ای و خرابی به دیوار وارد گردید همان سه دانگ باید تعمیر نماید. 10 ـ آب لازم برای ساخت قلعه را هم سه دانگ بالایی باید بدهند. 11 ـ اعتبار قرارداد90 ساله تعیین گردید. 12 ـ این قرارداد در روز شنبه ششم ماه رمضان سال 1207 هجری قمری نوشته و به امضا رسیده است.
گِلِ چینه ی قلعه باید ورزیده باشد بدین منظور گل را آنقدر پا رویش میگذاشتند تا به ورزیدگی برسد ورزیدگی گِل آزمایش می شده است بدین شکل که تکه ی فشرده ای از گل را ساعاتی (شب تا صبح ) توی آب می گذاشتند این گل باید توی آب از هم نپاشد در این صورت پاسخ آزمایش مثبت و ورزیدگی گل تایید می گردید. درِ ورودی قلعه سمت شرق بوده است که به آن هشتی گفته می شد. سید موسی نام پیرمردی بوده که هم چینهکش و هم کارشناس قلعه و هم کارشناس گِِلِ ورزیده بوده که گل دیوار قلعه را از دست مردم می گرفته و روی هم گذاشته است.
وقتی رضا شاه پهلوی به قدرت رسید مملکت ما ملوک الطوافی بود در هر قسمتی خانی حکمرانی داشت قلعه ای و دژی محکم ساخته بودند و از دولت مرکزی هم حرف شنوی نداشتند رضا شاه برای وحدت و یک پارچگی کشور با این حکمرانان درگیر شد حکمرانان در قلعه ها یشان سنگر می گرفتند و با ارتش دولت مرکزی می جنگیدند که موجب خسارت و تلفات می شد این بود که گفته می شود رضا شاه دستور داده قلعه ها را خراب کنند. کدام قلعه ها را ؟ گرم دره که حکمران گردنکشی نداشته؟ به هر صورت بسیاری از مردم جامعه ی ما وقتی قدرت مداری بهشان دستور آوردن کلاهی را می دهد برای خوش خدمتی سرها را با کلاه یکجا می برند و تحویل می دهند. به هرصورت کدخدای روستای گرم دره بنا به دستور قسمتی از دیوار قلعه را خراب می کند دروازه قلعه را میکَند و دَرِ حیاط خانه خودش نصب می کند و با آتش چوب های شکافته شده خانه اش را گرم می کند.
این اولین قلعه ای نبوده که مردم گرم دره ساخته اند قبل از آن مهاجران اولیه قلعه ای دیگر پایین تر از این قلعه درست نزدیک چشمه آب ساخته بودند البته با ابعاد کوچکتر که وقتی این قلعه جدید ساخته شد به قلعه ی اولیه قلعه ی پایینی(آشاقی قالا) و به قلعه ی جدید قلعه ی بالایی(یخارو قالا) می گفتند فاصله این دوتا قلعه حدود 150 متر بوده است شاید یکی از دلایلی که با وجود داشتن قلعه اقدام به ساخت قلعه ی دیگر کرده اند علاوه بر نا امنی و نیاز به یک دژی محکم برای ایمنی بیشتر این بوده که محل قلعه ی قدیمی ته دره قرار داشته و جاری شدن سیل ایمنی قلعه را به خطر می انداخته است به علاوه افزایش جمعیت روستا و عدم گنجایش قلعه قدیمی هم از عامل های عمده ساخت قلعه جدید می توانسته باشد.
برای مزید اطلاع سرپرست دهیاری گرم دره، متن سند تاریخی قرارداد ساخت قلعه را در اینجا می آورم با این توضیح که بعضی از کلمات را نتوانستم بخوانم جایش نقطه می گذارم.
حاضر شدند حضرات رعایای قریه گرم دره بنای قلعه گزاردند (گذاردند) بنا شد شش دنگی (دانگی) بکشند قرار قسمت گذاشتند قسمت نمودند سه دنگ سه دنگ قرار دادند پشک نمودند قسمت نمودند سه دنگ سید عبدالمطلب و سید عبدالوهاب و سید عبدالصمد سر آب شد و قسمت سید جمال و کربلایی قاسم و سید طاهر طرف قبرستان می باشد و چینه را از دست استاد باشد که دیگری نکشد عرض و طول چینه هم یکی باشد توفّد (تفاوت) نداشته باشد تا چینه را تمام نمایند و شکل چینه طیر (واژه ترکی = درست) استاد پسند باشد یک ربع سه دانگ سید مطلب از سه دانگ سید جمال طلب کار است و سه دنگ سید جمال مزد از این سه دنگ طلب کار است و او را وصل این سه دانگ بدهند عذر نیاورند و کنده هم در قلعه نکنند و هرکی بکند معاخذ (مؤآخذ = بازخواست) دیوان باشد آب بارش را محله پایینی رد نمایند کسی حرفی نداشته باشد به قراری نود ساله هرکس از قسمت خود رخونه(رخنه) بسازد درست نماید هرچه خرابی می باشد به عهده خودش می باشد به دیگری رجوعی نباشد و آب ساخت را هم محله بالایی بدهد کسی را حرفی نباشد حاضر شدند حضرات مزبوران مصالحه صحیحه شرعیه نمودند با هم که ادعای قبنی و قبنی در قبنی فاحش و افحش به مراتب عالیه و مدارج متعالیه آن دانسته و فهمیده که غبنی و غبنی در مصالح لا و لا بمال مصالحه مبلغ یکصد دینار نقد و صد درهم کندم (گندم) به وزن مصالحه صحیحه شرعیه و معاهده … خالیه از کل نواقص و مفاصد (مفاسد) و … آنها و … به صیغه ایجاب و قبول شرعیین و رضاء من طرفین و … … … قرار نامچه قلمی… سبت(شنبه) ششم شهر(ماه) رمضان سنه(سال) 1207
محمدعلی شاهسون مارکده